ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ματούλα Σκαλτσά

Ιστορικός Τέχνης –Μουσειολόγος

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Α.Π.Θ.

Η τοιχογράφηση αιθουσών του Δημαρχείου, με την υπ. αριθμ. 69 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Αθήνας και με ημερομηνία 2 Ιουλίου 1937, ανατίθεται στους Γουναρόπουλο και Κόντογλου, «καλλιτέχνας ειδικούς και παρέχοντας τα εχέγγυα καλής εκτελέσεως η διακόσμησις της αιθούσης του Δημοτικού Συμβουλίου», καθώς και ο «διάκοσμος των τοίχων των δύο υαλοσκεπών αιθουσών συναλλαγής του κοινού». Η απευθείας, άνευ δημοπρασίας, ανάθεση «συγχωρείται λόγω του εξαιρετικώς επείγοντος και  …διότι πρόκειται περί έργων όλως ιδιαιτέρας σημασίας και καλλιτεχνικής μορφής, ων η εκτέλεσις δέον να είναι άμεμπτος», αλλά και διότι οι δύο αυτοί καλλιτέχνες είναι γνωστοί «δια την καλλιτεχνικήν ικανότητα, την επιμέλεια και την θετικότητά τους». Θέμα των έργων είναι «η ιστορία των Αθηνών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον». Ο Γουναρόπουλος, πιστός στην τεχνοτροπία του, θα συνθέσει ένα μεγαλειώδες σύνολο 113 τετραγωνικών μέτρων με τη λαμπερή τεχνική της ελαιώδους τοιχογραφίας. Μ’ αυτό το έργο και τη συγκεκριμένη επιλογή των θεμάτων θα καταφέρει, όχι μόνο να αναπαραστήσει με υμνητικό και μνημειακό τρόπο την αθηναϊκή ιστορία, αλλά με την στίλβουσα υφή της τοιχογραφημένης επιφάνειας θα ανακαλέσει στο νου τη λεία και απαστράπτουσα επιφάνεια των αττικών αγγείων, ενώ η γνωστή ρέουσα γραμμή του σχεδίου του θα οδηγεί πίσω στις κομψές φόρμες των λευκών νεκρικών ληκύθων. Καταφέρνει και πάλι να συνταιριάξει αρμονικά αφήγηση, τεχνική και τεχνοτροπία σ’ ένα ενιαίο, λαμπρό, μνημειώδες μα και κομψό σύνολο. Γι’ αυτή την εργασία του αμείβεται με 500.000δρχ., ποσό πραγματικά σεβαστό για τα δεδομένα της εποχής. Το συμβόλαιο υπογράφεται τον Αύγουστο του 1937, ενώ η εκτέλεση των εργασιών αρχίζει τον Μάρτιο του 1938. Το έργο θα ολοκληρωθεί τον Σεπτέμβριο του 1939. Ο τύπος εκθεάζει το έργο ήδη από την ελαιογραφία –προσχέδιο, που έχει θέμα την αποθέωση του Περικλή, κεντρική σύνθεση της όλης τοιχογραφίας. Ο πιο πάνω πίνακας θα εκτεθεί τον Ιανουάριο του 1938 στα εγκαίνια του ανακαινισμένου Δημαρχείου, και πριν ακόμα αρχίσει η τοιχογράφηση. Όταν οι εργασίες αρχίσουν, και πάλι ο τύπος με εκτενείς, περιγραφές θα παρακολουθεί την πορεία τους. Στον νότιο, ενιαίο τοίχο της αίθουσας συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου θα μεταφερθεί το θέμα του πίνακα-προσχέδιου: ο Περικλής παριστάνεται όρθιος, στο κέντρο της σύνθεσης, χωρίζοντας στα δύο την τοιχογραφημένη επιφάνεια. Η Ακρόπολη στο βάθος και πίσω από τον Περικλή σηματοδοτεί την ισχύ και την πολιτιστική ακτινοβολία της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Ο Περικλής περιστοιχίζεται στ’ αριστερά του από την Ασπασία και στα δεξιά του από τη Δόξα και την Αθηνά. Η πρώτη καταθέτει στεφάνι στα πόδια του, και η δεύτερη του προσφέρει κλαδί δάφνης. Δεξιά και αριστερά αυτής της κεντρικής σύνθεσης παρατάσσονται, στην κάτω ζώνη καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, ρήτορες και πολιτικοί, ενώ στη επάνω οι εννέα Μούσες. Στις άλλες επιφάνειες της αίθουσας και στον ανατολικό τοίχο παριστάνονται σκηνές από τον κύκλο του Θησέα και τους Περσικούς πολέμους, ενώ ο δυτικός έχει τη μυθολογική σκηνή της διεκδίκησης της πόλης από την Αθηνά και τον Ποσειδώνα, τον θάνατο του Σωκράτη και σκηνές από την νεότερη ιστορία. Ο βόρειος τοίχος πίσω από τις αναβαθμίδες, απεικονίζει ανοιξιάτικο και λουλουδιασμένο, το αθηναϊκό λοφώδες τοπίο. Αυτό που είναι σημαντικό και πετυχαίνει ο ζωγράφος είναι η ενοποίηση της πολυμερούς και πολυθεματικής σύνθεσης, ενός έτσι κι αλλιώς πολυδιασπασμένου από τα έξι ανοίγματα χώρου, μέσω της γνωστής τεχνοτροπίας του, του διάχυτου φωτισμού. Περιττό να σημειώσουμε πως, για την πιστή ιστορική απόδοση μορφών, ενδυμάτων και αντικειμένων, μελέτησε με προσοχή, όπως και ο ίδιος μαρτυρεί, αρχαία αγάλματα, αγγεία, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και βιβλία αρχαίας τέχνης. Είναι κάτι που αμέσως διαπιστώνεται, είτε στον Περικλή που αντιγράφει τον Περικλή του Κρησίλα, είτε στον Σωκράτη που έχει πρότυπο τη γνωστή προτομή του 4^ου π.Χ. αιώνα της Συλλογής του Βατικανού είτε στην Αίθρα που δανείζεται από την Ερμιόνη του Κάλαμι είτε στον Ποσειδώνα που έχει τα χαρακτηριστικά του Ποσειδώνα από τη Μήλο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, είτε στον Θνήσκοντα Πέρση που μας πάει στη στήλη του Δεξίλεω και την κύλικα του Βρύγου, είτε στα διαγραφόμενα κάτω από τις πτυχώσεις μέλη, που θυμίζουν τη νίκη του Παιωνίου και τις παραστάσεις των αγγείων του τέλους του 5^ου π.Χ. αιώνα.