ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΚΑΤΟΝ ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ (1863-2013) ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΥ ΤΟΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΗΜΟΤΕΡΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Χ. ΠΕΤΡΑΚΟΣ
ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Η καχεξία του μικρού ελληνικού κράτους και η έλλειψη των κατάλληλων και αρκετών ανθρώπων φαίνεται καθαρά στην πορεία της Αρχαιολογικής Εταιρείας από το 1837 έως το 1859. Τη δεύτερη αυτή χρονιά γίνεται Γραμματεύς της Εταιρείας ο Στέφανος Αθ.Κουμανούδης (1818-1899), από την Αδριανούπολη, καθηγητής της λατινικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Εξαίρετος φιλόλογος είχε δασκάλους στη Γερμανία τον Fr.Thiersch, τον L.Spengel, τον Γουλιέλμο Schelling, τον Αύγουστο Boekch και τον Κάρολο Ritter. Ο Κουμανούδης νέος τότε το 1859, 41 ετών, έχοντας τις αναγκαίες επιστημονικές γνώσεις, δίνει στην Εταιρεία την ώθηση που τη βγάζει από τη νάρκη. Οι πρώτες του ανασκαφές, το 1859, στην Παναγία την Πυργιώτισσα και στον χώρο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου του Κατηφόρη έφεραν στο φως διάσημα σήμερα μνημεία. Στην πρώτη περίπτωση αποκαλύφθηκαν τα ερείπια της στοάς του Αττάλου και στη δεύτερη ήλθε στο φως η περίφημη σειρά των τετραγώνων ερμαϊκών στηλών και κεφαλιών που εικόνιζαν τους ετήσιους κοσμητές των Αθηναίων εφήβων του 2ου μ.Χ. αιώνα. Σήμερα αποτελούν το σπουδαιότερο μέρος της επιλογής γλυπτών της ρωμαιοκρατίας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Ο ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ

Η ανασκαφή του υπήρξε ένας μεγάλος σταθμός της αρχαιολογίς και μια πολύ σημαντική συνέπεια της αποκάλυψής του και της εύρεσης τόσων ταφικών μνημείων, είναι η επίδραση που άσκησαν τα έργα αυτά της γλυπτικής τέχνης στη νεότερη ελληνική ταφική γλυπτική. Αυτό το βλέπουμε καθαρά στα μνημεία του Α' Νεκροταφείου της Αθήνας όπου φαίνεται με σαφήνεια η επίδραση των αρχαίων μορφών και της αρχαίας φόρμας στη νεότερη μετάπλασή τους.

....................................................................................................................................................................

JUTTA STROSZECK

ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ 1-Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ

ΕΝΑΡΞΗ ΤΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ

Την άνοιξη του 1863, ένας εργάτης δούλευε κοντά στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Έβγαζε άμμο για την κατασκευή της οδού Πειραιώς, που τότε ανοιγόταν, όταν, μέσα σε παχύ στώμα λάσπης και άμμου του Ηριδανού, προσέκρουσε στο ανθεμωτό ακρωτήριο μιας μαρμάρινης στήλης, που την αναγνώρισε ως αρχαία. Για να την αποκαλύψει, έσκαψε κατά μήκος της στήλης σε βάθος μέχρι 3,50 μέτρα. Όταν όμως διαπιστώθηκε ότι η στήλη σωζόταν ακόμη όρθια σε όλο της το ύψος, στην αρχική της θέση, ειδοποιήθηκε η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, αρμόδια τότε για αρχαιλογικά θέματα. Μετά από αυτοψία που πραγματοποίησε ο Γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας, αποφασίστηκε να αναλάβει η Εταιρεία τη διενέργεια και τη χρηματοδότηση των ανασκαφών υπό τη διεύθυνση του Κυριάκου Πιττακή και του Αθανάσιου Ρουσόπουλου. Στους επόμενους μήνες αποκαλύφθηκε ολόκληρη η σειρά των σωζόμενων ταφικών μνημείων, με όλο τον μαρμάρινο διάκοσμό τους, στη νοτιοδυτική πλευρά της Οδού των Τάφων και απέναντι από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Οι τάφοι αυτοί, στο πέρασμα των χιλιετιών, είχαν καλυφθεί από επάλληλα στρώματα επιχώσεων, ύψους πολλών μέτρων. Ο χώρος της ανασκαφής έγινε σύντομα πόλς έλξης, ακόμη και για τους τουρίστες. Από την παρακείμενη εκκλησία η περιοχή ονομάστηκε "νεκροταφείο πλησίον της Αγίας Τριάδος" και έτσι αναφέρεται και σε καρτ ποστάλ μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα αποτελεί το ωραιότερο κομμάτι του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού. Χωρίς την προσοχή και την περιέργεια του εργάτη, ή αν δεν είχαν ειδοποιηθεί οι αρμόδιες αρχές, είναι βέβαιο ότι δεν θα υπήρχε ο ενιαίος αυτός αρχαιολογικός χώρος που απολαμβάνουμε μέχρι σήμερα.

ΤΑΥΤΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Ο αθηναϊκός Κεραμεικός ήταν γνωστός στους αρχαιολόγους του 19ου αιώνα, γιατί είχαν μελετήσει τις αρχαίες πηγές, οι οποίες ρητώς αναφέρουν ότι εν Κεραμεικώ βρισκόταν το περίφημον Δημόσιον Σήμα, η θέση όπου ο Περικλής εκφώνησε τον Επιτάφιο Λόγο του για τους πεσόντες του 431/430 π.Χ. (Θουκυδίδης Ι Ι, 34 κ.ε.). Επίσης, είχαν ήδη βρεθεί θραύσματα από τις επιτύμβιες στήλες που είχε στήσει η πόλη της Αθήνας για τους πεσόντες.Με την ανεύρεση της στήλης του Δεξίλεω στην Οδό των Τάφων το 1863, ο Ρουσόπουλος πίστεψε ότι βρήκε τον Κεραμεικό, γιατί η στήλη αυτή ήταν προφανώς ταφικό μνημείο κάποιου πολεμιστή. Η υπόθεση αυτή φάνηκε να επιβεβαιώνεται  όταν, με την πρόοδο των ανασκαφών από την Αρχαιολογική Εταιρεία υπό τη διεύθυνση του Στέφανου Κουμανούδη, αποκαλύφθηκε τμήμα του αρχαίου τείχους, οι πύλες και, το κυριότερο μια στήλη με την επιγραφή "ΟΡΟΣ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΥ", που βρέθηκε το 1870 ακριβώς δίπλα στο τείχος. Στην κλασική περίοδο ονόμαζαν Κεραμεικό τη μεγαλοπρεπή οδό που, περνώντας μέσα από τον δήμο των Κεραμέων, όπου βρισκόταν η συνοικία των αγγειοπλαστών, ένωνε την Ακαδημία με την Αγορά. Σήμερα, η ονομασία αυτή αναφέρεται στην έκταση των 38.000 τετραγωνικών μέτρων που καταλαμβάνει πλέον ο αρχαιολογικός χώρος. Οι ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας στον Κεραμεικό συνεχίστηκαν αργότερα από τους Κ.Δ.Μυλωνά (1890) και Γ.Οικονόμο (1897), οπότε και αποκαλύφθηκαν μεγάλα τμήματα του νεκροταφείου, του αρχαίου και των πυλών.

ΤΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ "ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΛΟΓΙΑΣ", ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ.

....................................................................................................................................................................